تاریخچه سنگ فیروزه و قدمت چند هزار ساله آن

سنگ فیروزه یکی از نخستین کانی های استخراج شده است.

قدیمی ترین معادن سنگ فیروزه جهان در مصر باستان (تقریبا 7500 سال پیش از میلاد) با شروع حکمرانی اولین سلسه فراعنه شناخته و کشف شده است.

نخستین جواهر فیروزه به صورت دستبند در دست مومیایی ملکه مصری به نام زر در یکی از اهرام مصر یافت شده که نام وی نیز بر روی آن حک گشته است.

4500 سال پیش، در صحرای سینا به طور عمده سنگ فیروزه استخراج می گردید.

3 هزار نفر به این امر اشتغال داشته و 3 هزار نفر نگهبان از این افراد مراقبت می کردند. همچنین در دست ملکه تینثیت یک دستبند فیروزه و آمتیست یافت شده است که قدمت آن به 3 هزار سال قبل از میلاد می رسد.

از آنجاییکه بهترین و با کیفیت ترین نوع سنگ فیروزه با رنگ آبی آسمانی بی بدیل از معدن ایران استخراج می شده، مصریان آن زمان از واردات فیروزه های ایرانی برای ساخت جواهرات بی نظیر خود بهره می جستند.

آزتک ها در آمریکای جنوبی، سنگ فیروزه را می شناختند و ارزش زیادی برای آن قایل بودند. آنها روی ماسک ها و اشیاء مذهبی، فیروزه به کار می بردند.

نام قديم فيروزه، Turquoise است که مى تواند از نام ترکيه آمده باشد؛ زيرا ابتدا معتقد بودند اين کانى از کشور ترکيه آمده است.

به احتمال ديگر، اين نام از توصيف فرانسوى سنگ جواهر Pierre turquin به معناى سنگ آبى تيره گرفته شده است.

طى هزاران سال، فيروزه آبى تيره جهان در ايران يافت مى شد و اصطلاح فيروزه پارسى مترادف با بهترين فيروزه بود ، اين مساله در اواخر قرن 18 و اوايل قرن 19 هنگامى که ذخاير مهم و مرغوب فيروزه را در باختر و جنوب باخترى آمريکا کشف کردند، تغيير کرد.

مواد اين ذخاير به خوبى و عيار فيروزه پارسى بود و اکنون بيشترين فيروزه، در آمريکا با عيار بالا استخراج مى شود. هر چند امروزه همچنان فيروزه پارسى برابر يک تعريف از کيفيت فيروزه است تا بيان مبدا و سرچشمه آن.

ترکيب شيميايى:

از نظر شيميايى، يک فسفات هيدراته از مس و آلومينيوم است.

معمولا در مناطق دگرسانى در محل هاى خشک يا بيابانى يافت مى شود.

اين مناطق محل هايى هستند که سنگ هاى اصلى بر اثر نفوذ ديگر سنگ ها با فعاليت آتشفشانى يا تحت تاثير گرما دگرسان شده اند.

دگرسانى گرمابى با محلول هاى ماگمايى-که از عمق زمين به وسيله منافذ و شکستگى ها، سطح را تحت تاثير قرار مى دهند- باعث تغيير سنگ هاى اصلى مى شود.

مراحل و عوامل زيادى در ساختن فيروزه دخالت دارند.

ابتدا بايد يک منبع مس و همچنين فلدسپات آلومينيوم دار نيز موجود باشد.

دگرسانى گرمابى، فلدسپات را مى شکند و‌آلومينيوم لازم براى فيروزه را آزاد مى کند.

فسفات معمولا از اسيد فسفريک از آپاتيت در طول آلتراسيون گرمابى به دست مى آيد.

مس معمولا در سنگ ميزبان همراه صعود ماگماى داغ توليد مى شود.

مس به آسانى در نزديکى سطح هنگامى که در محلول داغ است، اکسيد مى شود و آزادانه با آلومينيوم و اسيد فسفريک واکنش مى دهد تا تشکيل فيروزه بدهد.

در اين زمان، ديگر کانى ها داخل ساختمان فيروزه مى شوند و رنگ هاى مختلف آن را مى سازند.

فرمول شيميايى (CuAl6(PO4)84H20):

اين ساختمان با داخل شدن آهن، کلسيم، منگنز، منيزيم، سيليکات و روى بسيار بزرگ تر خواهند شد. اين عناصر هنگامى که به ساختمان مولکولى فيروزه اضافه مى شوند، رنگ و سختى آن را تحت تاثير قرار مى دهند.

رنگ فيروزه مى تواند آبى تيره تا سبز تيره و رنگ هاى مابين اين دو متغير باشد.

معمولا، مس در ساختمان مولکولى فيروزه آبى تيره بيشتر است و آهن داخل شده باعث سبز تر شدن آن مى شود.

عوامل ديگرى توليد فيروزه را تحت تاثير قرار مى دهند، به عنوان مثال سختى فيروزه در ژرفاى 100 فوتى زمين زياد مى شود و همچنين افزايش و دوره حرارت بر سختى فيروزه اثر دارند.

فيروزه در شبه جزيره سينا و استراليا در سنگ ماسه و شيل يافت مى شود. در اين مناطق سنگ هاى آذرين وجود ندارند اما سيليسى شدن که يک فعاليت هيدروترمال و دگرسانى است، روى داده است.

سيليس يک همراه معمول در توليد ذخيره فيروزه است.

خواص فيزيکى : آبى، سبز، آبى-سبز
سختى:5-6
شکست نور: 1.62
ساختمان بلورى: ترى کلينيک
وزن مخصوص: 2.9-2.6