Telegram support Whatsapp support

تاریخچه طلا و جواهرات در ایران

تاریخچه طلا و جواهرات در ایران

کشور ایران از لحاظ جغرافیایی بر روی کمربند معدنی جهان قرار دارد و از ذخائر عظیم فلزات و کانی های با ارزش برخوردار است.

تاریخچه طلا و جواهرات در ایران

همین موضوع از نظر تاریخی موجبات گسترش دانش و صنعت فلز کاری از ایران به سایر مناطق جهان را فراهم ساخته، به طوری که ساکنین مصر، بابل، هند و جیحون با تمام پیشرفت هایی که در عصر خود داشتند نتوانستند در این زمینه بر ایرانیان پیشی بگیرند. صنعت طلا و جواهر و ساخت و تولید زیور آلات و مصنوعات فلزات قیمتی ایران در این رابطه سرآمد کشورهای جهان است.

آثار هنری بسیار ارزشمند و گرانبهائی که امروزه موزه های معتبر داخلی و خارجی و مجموعه های خصوصی کلکسیونر های معروف دنیا را در سراسر جهان زینت بخشیده است، بیان گر این حقیقت می باشد که طلاسازان و جواهرسازان ایرانی در ادوار مختلف تاریخی چه پیش از اسلام و چه بعد از آن در ساختن اشیاء تزئینی و زیور آلات گرانبها، از مهارت خارق العاده ای برخوردار بوده اند و امروزه هر بیننده ای که آنها را در موزه های معروف بین المللی مشاهده می نماید، خلاقیت و توانمندی حیرت برانگیز سازندگان ایرانی این اشیاء را تحسین می کند. مجسمه مشهور بز بال دار، جام طلای افسانه زندگی، جام طلای مارلیک و ده ها اثر تاریخی دیگر اصیل ترین اسناد تاریخ فرهنگی و هنری صنعت گران ایرانی در گذرگاه زمان و کارنامه درخشان پیشینیان ما به شمار می روند.

فرهنگ و تمدن ماد را می توان پیشگام سبک های هنری دانست، با تشکیل امپراطوری عظیم هخامنشی، روند نزدیکی فرهنگ ها و تمدن های شرق باستان به نقطه عطف خود رسید. هنر فلزکاری ماد و هخامنشی، به دلیل پیوستگی فرهنگی، به صورت دقیق قابل تفکیک نیست. شکوفایی و توسعه اقتصادی، سیاسی به خصوص در دوران هخامنشی، به خلق آثار بسیار با ارزش هنری در تمامی زمینه ها به خصوص در فلزکاری انجامید که نمونه های شاخص آن، از تخت جمشید، پاسارگاد، شوش و همدان، به دست آمده است.

همچنین باید اشاره کرد که در دوره هخامنشیان برای اولین بار در جهان سکه طلا توسط داریوش کبیر در ایران ضرب گردید که به آن داریک گفته می شود. تا آن دوره در دنیای آن روز هنوز سکه های طلا ضرب نشده بود. سکه های رایج از مس، مفرغ و نقره بود و پس از داریوش در کشورهای دیگر هم سکه ی طلا ضرب شده است.

در عصر ساسانیان نیز مصرف طلا در ایران فراوان بود. براساس نوشته های مورخین سرشناسی نظیر ویل دورانت، گیرشمن، شاردن و دیگران، در ادوار مختلف تاریخی فعالیت های تولیدی وبازرگانی مصنوعات طلا و جواهر و سنگ ها و مواد طبیعی قیمتی رونق فراوانی داشته است و طبقه اشراف و ثروت مندان جامعه عموما از وسایل و اشیاء زینتی گرانبهائی که از طلا وجواهرات ساخته شده بود استفاده می کردند. از شکوه و عظمت دست ساخته های هنری ایرانیان در روزگاران هخامنشی و ساسانی هرچه گفته شود کم است. پادشاهان این سلسله نظیر هرمز اول، خسرو دوم چنان به ساخت زیور آلات اشرافی و به ویژه تاج و تخت پادشاهی توجه داشتند که حیرت مورخین را برانگیخته است. تئوفیلاکتوس مورخ بیزانسی و ثعالبی مورخ عرب در وصف تاج و تخت پادشاهان مذکور مطالبی نگاشته اند و اعتراف کرده اند که طلا و جواهر سازان ایرانی در عصر خود همواره شهره آفاق بوده اند.

با گام نهادن به قرن بیستم صنعت طلا جواهر سازی ایران وارد عصر جدیدی شد. زیرا به تدریج لباس های ایرانیان از حالت سنتی گذشته خارج گردید و در اثر افزایش رفت و آمد های مردم ایران به ویژه با اروپائیان تاحدود زیادی صنعت طلا وجواهر سازی هم تحت تأثیر قرار گرفت و سبک های جدیدی در تولید مصنوعات مردم پسند به کار گرفته شد از جمله جورجیایی، ویکتوریایی و ادواردی. البته در تاریخ ایران پس از استقرار سلسله پهلوی نیز تزئینات شاهی نظیر تاج جدید، چوگان جدید، جامه های جدید و غیره ساخته شد که هم اکنون در موزه جواهرات بانک مرکزی نگهداری می شود.

به هر صورت تاریخ طلا و جواهرات ایران سرشار از غرور و افتخارات فراوان برای سازندگان و هنرمندان این صنف و صنعت است و نشان می دهد که همواره در طول تاریخ این کشور طلا و جواهر سازان هنرمند ایرانی باخلق آفرینش های بی نظیر و بی همتا، توانسته اند توجه جهانیان را به خود جلب کنند.

به امید آنکه صنعت جواهرسازی ایران همیشه بتواند در سطح بین المللی مطرح باشد و کارنامه این صنعت و هنر اصیل ایرانی در خشان تر از گذشته باقی بماند.

بر پایه کاوش های باستان شناسی هنر جواهرسازی در ایران، همپای تمدن کهن آن از دیرباز شکل گرفته است. آثاری که در ‏این گستره باستانی به دست آمده است در جایگاه خود، زیبا، سنجیده و به شکل درست ساخته و پرداخته شده است. این آثار بیشتر از مفرغ، سیم، زر و سفال است. از سوی دیگر اثرگذاری تمدن های پیرامونی بر ا ین هنر- صنعت در ایران، برجسته و کارا بوده است.

گونه های بسیاری همچون انگشتر، گردنبند، گوشواره، آینه، کمربند و افزار و لوازم آراستن و بهداشت فردی (موچین، ناخن پاک کن، گوش پاک کن) در این گستره به دست آمده که در جایگاه خود روشن ساز نکته های بسیاری است. در این بوم و بر نیز همپای دیگر تمدن های آغازین، آرایه ها تنها از یک سو کاربرد نداشته است بلکه همپای کاربری تزیینی از لحاظ آیینی نیز مورد توجه بوده است. در ا ین دوره رنگ کردن رخسار با رنگ های گونا گون و بهره جویی از روغن ها و پودرها نیز به گواه افزارهای به دست آمده گسترش داشته است.

آرایه سازی، پیوندی تنگاتنگ با فلزکاری داشته است و آنچه دستاورد ذوب فلزات و روش ریخته گری، چلنگری، ‏گوژ کاری و چکش کاری بوده است در آن موثر افتاده و کمکی برای رشد این صنعت در دوران باستان شده است.

کنده کاری بر روی سنگ ها، رنگین ساختن آرایه و ساخت مهره هایی از جنس فلز و گل و بهره جویی از موادی با خاستگاه حیاتی چون عاج، صدف، چوب و استخوان نیز در ساخت آرایه ها وارد شده و به شکل یابی هر چه نیکوتر آن افزوده است.

سرزمین پهناور ایران دارای نهفته های فلزی پر مایه بوده است و همین امر موجب شده تا بستری مناسب برای کار با فلزات پد ید آ ید. در دوره مادها ازکانسارای زر پیرامون همدان بهره برداری می شده است. ویل دورانت در جلد اول کتاب مشرق زمین گاهواره تمدن نقل قول می کند که در کوههایی که این قوم ها (مادها) برای سکونت خویش برگزیده بودند مس، آهن، زر، سیم، سنگ مرمر و سنگ های گرانبها به دست می آمده است و درگفته  استرابون  Strabon جغرافی نویس یونانی آمده است که در ایران زر و سیم، مس، آهن، سرب و زرنیخ استخراج می شده است که ا ینها را از پیرامون کرمان به دست می آورده اند.

براساس اشیای فلزی یافته شده ازکاوش های بمپور، تل ابلیس و د یگر مکان های تاریخی در جنوب فلات ایران، ثابت شده است که مردم ا ین سرزمین ها در نتیجه نزدیکی به کانسارهای فلزی به ویژه کانسار مس از هفت هزار سال پیش با ساخت فلزات به ویژه اشیای مسی و شیوه استفاده از آنها آشنا بوده اند. همچنین درکاوش های حاشیه دشت لوت ( پیدایش آ ثار هنری ۴۰۰۰ سال پ. م) شماری گردنبند و النگوی مسی وگوشواره و آویز بینی ساخته شده از آلیاژ سرب و نقره کشف شده است.

ساکنان بومی ایران، مس را بی آنکه ذوب کنند چکش کاری می کردند و برای ساختن ابزارهایی مانند درفش و سنجاق به کار می گرفتند و از حدود ۲۰۰۰  ‏سال پ.م از مس ذوب شده در ساختن اشیا بهره گرفتند.

در حدود ۲۵۰۰ تا ۲۸۰۰ سال پیش از میلاد، فلزات زر و سیم کشف شد و از همان نخست به دلیل کمیاب بودن و فساد ناپذیری و ازآنجا که اکسید نمی شدند و مناسب چکش خواری بودند برای ساخت آرایه و تهیه ساخته های زینتی مورد بهره برداری قرارگرفتند.

‏فن مفرغ ریزی در غرب ایران با مهاجرت اهالی قفقاز در ۲۵۰۰ پ.م گسترش تازه یافت. ساخته های مفرغی آنها به دلیل گرایش این اقوام به تربیت اسب و چابک سواری شامل لگام و مهار اسب، حلقه های زین و برگ و نیز سلاح های گوناگون دستی چون تبر، گرز، شمشیر و خنجر بود. اینان گونه ای از مفرغ کاری با شیوه ای ویژه و بر پایه باورهای بدوی و زادبومی خویش را آفریدند که شاید از اولین سبک های شاخص منطقه ای بود. ساخته های به دست آمده شامل آرایه ها و اشیای آیینی و نیز وسایل زندگی همچون سرسنجاق، اشیایی به شکل توتم یا درفش قبیله ای که بیشتر ترکیب یافته با هیکل و رخسار عفریتان یا نگاره های جانوری دارای ویژگی های جادویی و با درون مایه ای عقیدتی و قومی و همچنین قمه و شمشیر می شده است.

ا ین مفرغ ها با روش قالب گیری و ریخته گری دقیق با موم مذاب ساخته می شده اند، روش فلزکاری با ورق فلزات نیز گسترش داشته است و پیشه وران با چکش کاری، نگاره های غولان افسانه ای را بر صفحه ای گرد یا روی تیردان های فلزی نقش می دادند.

‏همچنین آثار مربوط به سده های نخستین هزاره اول و متعلق به ساکنان آغازین آذربایجان وکردستان (ماناییها، سکاها و مادها) از جمله زیبا ترین اشیای زینتی جهان محسوب می شوند.

در بین ساکنان این سرزمین ها و به ویژه ماناییها و مادها، زرگران و جواهرسازان چیره دستی وجود داشته اند. آنها با بهره بردن از زر و سیم و سنگ های پر بها، طرح های شگفت انگیزی را به شکل النگو، گردن بند، بازوبند، دکمه های تزیینی ویژه لباس، کمربند، پیشانی بند، انگشتر و سنجاق که بیشتر با سنگ های لعل و عقیق، گوهرنشان شده بود به وجود آوردند. با بررسی جواهرهای به جای مانده از تمدن های فلات ایران می توان شیوه های گوناگونی یافت که با ا ثرگذاری بر همدیگر در جهت ‏شکوفایی فن فلزکاری و جواهر سازی گام برداشته اند.

اشتراک گذاری مطلب
۱ ستاره۲ستاره۳ ستاره۴ ستاره۵ ستاره (هنوز امتیازی ثبت نشده)
Loading...

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

بیست − 18 =

محصولات مرتبط در فروشگاه