مروارید، قدیمی ترین گوهر دنیا

در تاریخ بشر، استفاده از سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی و همینطور فلزات گرانبها، همواره در تمدن های مختلف، جایگاه ویژه‌ای داشته است. زیورآلات گوناگون، چه بعنوان وسیله‌ای برای نمایش قدرت و مكنت افراد و چه به عنوان هدایایی برای جلب رضایت پادشاهان و اعیان، از زمانهای دور مورد استفاده قرار گرفته است.

 

امروزه نیز، استفاده از زیورآلات در جوامع مختلف، كمابیش مرسوم و متداول است، اما جز در موارد نادر، كمتر توجهی به شیوه‌های نگهداری وحفظ گوهرها و فلزات ارزشمند شده است. از آنجا كه زیور‌آلات در هر تمدنی، ‌نماینده نبوغ و هنر سازندگان آنها بوده و چونان آیینه‌ای، تفكرات و سلایق مردمان آن مرز ‌و بوم را منعكس می‌سازد،‌ پرداختن به شیوه‌های متفاوت نگهداری و حفظ جواهرات كه در عین سادگی، ‌عمر این آثار هنری را سالها افزایش می‌دهند، ضروری بنظر می‌رسد.

 

● قدیمی‌ترین گوهر دنیا

هیچ گوهری مثل مروارید، تحسین بشر را برنیانگیخته و مردم را شیفته و افسون خود نكرده است. مروارید قرنها قبل از دیگر گوهرها،‌شناسایی شده بود. تقریبا تمام سنگ‌های قیمتی، كانیهای معدنی هستند كه تراش داده شده و صیقل داده می‌شوند تا زیبایی خیره‌كننده خود را آشكار سازند، در حالیكه مروارید مستقیما، بدون هیچگونه تراش و صیقلی، از داخل صدف بیرون آمده و زیبایی طبیعی خود را دارد و به همین دلیل مروارید،‌ بعنوان نمونه‌ای از حكمت و زیبایی طبیعت شناخته شده است. مروارید بعنوان گوهر خوش‌یمن متولدین ماه ژوئن یا تیرماه در نظرگرفته شده است.

● هدیه طبیعت

مروارید از شگفتیهای طبیعی است كه قرنها توسط فرهنگهای باستانی و مدرن در سرتاسر دنیا، گرامی وارج نهاده شده است.در افسانه‌های یونان باستان، اینطور بیان شده كه مروارید اشكهای شادی و ذوق الهه آفرودیت است. مصریان باستان مروارید را با آیسیس Isis، رب‌النوع زندگی و شفا،‌شریك می‌دانستند. جولیوس سزار، استفاده از مروارید را ‌تنها به حكمرانان و امپراطور‌های رومی انحصار داد و در روزهای اوج شكوه قدرت امپراطوری بریتانیا،‌تنها خانواده اشراف، حق آویزان ‌كردن و استفاده از این گوهر درخشان را داشتند.تا این اواخر نیز مروارید، بیشتر توسط خانواده‌های سلطنتی و اشراف ثروتمند استفاده می‌شد، زیرا با توجه به قیمت بالای آن،‌افراد معمولی از عهده خرید آن برنمی‌آمدند.

● معروف و مشهور در ادبیات و افسانه‌ها

هندی‌تبارها ، مروارید را اشكهای خدایانشان می‌پنداشتند. در افسانه‌های عربی، این‌طور آمده، قطره‌ای كه از نور ماه پر شده بود، به داخل اقیانوس افتاد و توسط صدفی بلعیده شد و مروارید گرانبهایی را بوجود آورد. در انجیل شاه جیمز ((King James، چنین آمده كه دروازه‌های آسمان از مروارید ساخته شده است. گفته شده كه مروارید درمان دردهای بسیاری است. در ادبیات كهن، بهمین ترتیب منابع زیادی راجع به مروارید وجود دارد و این گوهر درخشان در اغلب نقاشیهای معروف، زیور‌آلات، تزئینات موی سر، زینت لباسها و پوششها دیده می‌شود. با توجه به برخی گزارشهای تاریخی،‌بومیان آمریكا،‌جزیره منهتن را به بهای چند رشته مروارید فروختند. چند قرن بعد در سال ۱۹۱۶ میلادی، ژاك كارتیه، جواهرفروش مشهور فرانسوی، زمینی را با پرداخت دو گردنبند مروارید در این جزیره خریداری كرده و اولین جواهر‌فروشی آمریكایی را در آنجا بنا نهاد.

● بی‌همتا در میان جواهرات

مروارید در میان گوهرهای شناخته ‌شده دنیا، منحصر بفرد است، زیرا تنها گوهری است كه درون یك موجود زنده ساخته می‌شود. مروارید‌های پرورشی، مروارید‌های اصلی هستند كه با وساطت بشر، درون یك صدف زنده تشكیل می‌شوند. هنگامیكه یك جسم خارجی بعنوان یك هسته در داخل گوشت یك صدف مروارید‌ساز، جای داده می‌شود، صدف این هسته را بعنوان مزاحم شناسایی كرده و شروع به پوشاندن آن با لایه‌های نرمی می‌كند. در پایان حاصل تجمع این لایه‌ها، تشكیل یك مروارید زیبا می‌باشد.

به استثنای مروارید‌های موجود در جواهرات و زیور‌آلاتی كه بیش از ۸۰ سال از سن آنها می‌گذرد و یا در موزه‌ها و جواهر‌فروشیهای قدیمی یافت می‌شوند، تمام مروارید‌هایی كه امروزه در بازار به فروش می‌رسند، مرواریدهای پرورشی هستند. مرواریدهای طبیعی، توسط صدفهای زنده‌ آزاد در دریا و بدون هیچگونه دخالتی از جانب بشر جهت مروارید‌سازی، بصورت طبیعی ساخته می‌شوند. هنگامیكه یك مزاحم طبیعی،‌مثل یك تكه صدف،‌فلس ماهی و یا یك چیز اضافی در داخل صدف مروارید‌ساز یا بدن نرم‌ تن‌جا می‌گیرد، توسط پوششی كه از داخل صدف ترشح می‌گردد، لایه‌به‌لایه پوشانده می‌شود.

برخلاف باور عموم، دانه‌های شن تشكیل مروارید نمی‌دهند، زیرا اگر شن بعنوان مزاحم در صدف تلقی می‌گردید، كف اقیانوسها می‌بایست توسط مروارید‌های طبیعی ساخته شده، مفروش می‌گردید. مروارید‌های طبیعی بسیار نایاب هستند بویژه كه در اثر شكار بی‌رویه نژادهای مختلف نرم‌تنان تولید‌كننده مروارید، در دهه‌های ۱۸۰۰ میلادی،‌ این نرم‌تنان تقریبا منقرض شده‌اند ( بحرین، تنها كشوری است كه هنوز غواصان مرواریدكف اقیانوس را برای یافتن مروارید‌های طبیعی جستجو می‌كنند). ولی شمار این مروارید‌های طبیعی گرانبها و پرارزش، كمتر از یك‌درصد مروارید‌های موجود در بازار می‌باشد. درواقع حدود یكی از ۱۰۰۰۰۰ صدف مروارید‌ساز وحشی، بصورت طبیعی حاوی مروارید مرغوب می‌باشدو بهمین دلیل بودكه ژاپنی‌ها در اوایل قرن ۱۹ میلادی با قرار دادن هسته در داخل صدف نرم‌تن و سپس بازگرداندن آن به داخل اقیانوس ، روشی را برای پرورش مروارید ابداع كردند .

● راز درخشندگی مروارید

سطح بیرونی مروارید طبیعی و پرورشی، از ماده ‌یكسانی تشكیل شده است كه تركیب شیمیایی آن شامل حدود ۹۰ درصد كربنات كلسیم و ۱۰ درصد آب و مواد آلی می‌باشد. غشای بیرونی مروارید،از بلورهای میكروسكوپی تشكیل شده كه كاملا در یك ردیف قرارگرفته‌اند، بنابراین نور عبوری در طول محور یكی ازاین بلور‌ها، توسط بلورهای دیگر منعكس و شكسته می‌شود و رنگین‌كمانی از نور و رنگ ایجاد می‌كند.

● تفاوت مروارید‌های طبیعی و پرورشی

كلید تشخیص مروارید‌های طبیعی از پرورشی، تعیین ضخامت قشر مرواریدی ترشح شده به دور هسته اولیه است. برای سرعت بخشیدن به فرآیند تولید مرواریدهای پرورشی، هسته‌های جای داده شده در این مروارید‌ها، معمولا بزرگتر از قطعات‌ریزی هستند كه در مركز مروارید‌های طبیعی قرار دارند. اندازه و شكل مروارید‌های پرورشی نیز توسط اندازه، شكل و موقعیت هسته‌های جای داده شده، تعیین می‌گردد. اندازه، شكل و رنگ مروارید‌های طبیعی‌توسط نوع ذره مزاحم،‌ شرایط آب و تأمین غذا و مدت زمان حضور جسم خارجی در صدف تعیین می‌شود.

هراندازه كه مروارید درشت‌تر و گرد‌تر باشد،‌كیفیت و دوام آن بیشتر خواهد بود. از دهه گذشته یا قبل‌تر از آن، ‌پرورش‌دهندگان مروارید در كشور چین،‌ روش تولید مروارید در آب شیرین را بهبود بخشیده‌اند كه سبب تشكیل مروارید‌های مرغوبتر گردیده است. آنها با تغییر موقعیت صدفها در طول فرآیند رشد مروارید، شیوه‌ای را برای گرد‌شدگی بهتر و كامل‌تر آن ابداع كرده‌اند. در ضمن مروارید‌های طبیعی با واحد‌ قیراط و مروارید‌های پرورشی برحسب اندازه آنها به میلیمتر فروخته می‌شوند.● انواع مروارید

▪ مرواریدهای آب‌شیرین

مروارید‌های آب‌شیرین به خاطر طیف گسترده شكل‌، اندازه، رنگ و قیمت مناسبشان معروفند. این مروارید‌ها توسط صدفهای دوكفه‌ای، با نام علمی Hyriopsis cumingi كه در دریاچه‌ها و رودخانه‌های نواحی دور‌دست‌چین زندگی می‌كنند،‌ساخته می‌شوند. چنین صدفهایی كه به بزرگی دست انسان هستند می‌توانند تا ۵۰ مروارید را كه بصورت خوشه‌ای و متراكم به دیواره صدف چسبیده‌اند، بطور همزمان تولید كنند.

▪ مروارید‌های آب‌شور Akoya

مروارید‌های آكویا به دلیل گردی كامل و انعكاس نور، بسیار مورد توجهند. این مروارید‌ها توسط یك صدف كوچك با نام علمی Pinctada fucata كه در سواحل ژاپن و چین زندگی می‌كند وهربار تنها یك مروارید‌می‌سازد، تولید می شوند. مهره‌ای كه به عنوان هسته اولیه مروارید مورد استفاده قرار می‌گیرد با شیوه جراحی، در داخل بدن صدف كاشته می‌شود.صدف، این مهره را با لایه‌های پشت‌سرهمی می‌پوشاند كه نتیجه آن تشكیل یك مروارید زیبا می‌باشد.این مرواریدهای نسبتا كوچك، اندازه‌ای از ۲ تا ۱۰ میلیمتر دارند. مروارید‌های آكویای بزرگتر از ۸ میلیمتر،‌نسبتا كمیاب و گرانقیمت هستند.

▪ مروارید‌های سیاه یا مروارید‌های تائیتی

مروارید‌های تائیتی، تنها نوع مروارید ‌در جهان هستند كه بطور طبیعی رنگ آنها سیاه است. این مروارید‌های نادر، منحصر به فرد وتجملاتی هستند. مروارید‌های سیاه دریای جنوب یا مروارید‌های تائیتی بوسیله صدف Pinctada margaritifera تولید می‌شوند كه بومی جزایر پولی‌نزی و تائیتی هستند. این صدف‌های آب‌شور می‌توانند به بزرگی یك بشقاب غذاخوری شده و مروارید‌هایی با اندازه‌های ۱۸-۸ میلیمتر تولید كنند. مروارید‌های تائیتی دارای طیفی از رنگها از نقره‌ای تا مشكی می‌باشند كه دارای سایه‌های سبز،‌آبی و صورتی است.

▪ مروارید‌های طلایی و سفید

مروارید‌های سفید و طلایی، به خاطر اندازه‌ و درخشش فراوانشان، مورد توجه‌اند. این مرواریدگرانبها به وسیله صدفهای لب‌نقره‌ای (Silver-lipped )با نام علمی Pinctada maxima كه در سواحل استرالیا، اندونزی و فیلیپین زندگی می‌كنند، تولید می‌شوند. به عنوان كمیاب‌ترین مروارید دنیا، ساخت و جور كردن یك رشته از این گوهرهای با شكوه نیاز به سالها زمان برای جمع آوری مروارید‌هایی دارد كه از نظر اندازه، گردی، رنگ و كیفیت همسان باشند.

▪ مرواریدهای نیمه

مرواریدهای نیمه، مروارید‌های پرورشی نیمه‌كروی‌ای هستند كه بیشتر داخل صدف دوكفه‌ایها رشد می‌كنند تا داخل گوشت و بدن آنها.آنها معمولا در جواهراتی نظیر گوشواره و انگشتر بكار برده می‌شوند تا پشت صافشان دیده نشود. مروارید‌های نیمه‌ عمدتا توسط صدفهای آب‌شوری تولید می‌شوند كه در ژاپن، اندونزی، پولی‌نزی و استرالیا زندگی می‌كنند. این مروارید‌ها، دارای طیف رنگی از صورتی كمرنگ تا آبی می‌باشند. اگر‌چه این مرواریدها زیبا هستند ولی ارزششان كمتر از مروارید‌های كاملا گرد و كروی می‌باشند.

▪ مرواریدهای بدلی

مروارید‌های بدلی توسط انسان ساخته می‌شوند و ارزش واقعی ندارند. آنها معمولا با نامهای گمراه كننده‌ای نظیر مروارید‌های فاكس Faux، مروارید‌های مالوركا Mallorka، مروارید آلی یا شبه مروارید فروخته می‌شوند. جواهر فروشان با تجربه می‌توانند مروارید‌های بدلی را از انواع اصل، از طریق آزمودن سوراخ تعبیه شده در مروارید جهت رد كردن نخ آن یا استفاده از اشعه X تمیزدهند. راه آسان برای تشخیص مروارید‌های بدل از اصل، آزمودن مروارید‌ با دندان است.

در صورتیكه مروارید بدلی به دندان كشیده شود،‌حالت نرم و صافی دارد،‌در حالیكه مروارید پرورشی و طبیعی،‌حالت زبر و ریگ‌داری دارند.

● نگهداری و حفاظت از مروارید

مروارید در مقایسه با فلزات قیمتی و گوهرهای دیگر، نرم و شكننده بوده و لذا توجه خاص و نگهداری ویژه‌ای را برای حفظ زیبایی و درخشندگی و دوام آن تا نسلهای بعدی طلب می‌كند. از آنجا كه مروارید دارای بلورهای كربنات كلسیم می‌باشد، اسیدها، قلیاها و درجات مختلف رطوبتی می‌توانند به آن آسیب وارد سازند، بنابراین در صورتیكه مروارید با موادی مثل سركه،‌آب‌لیمو یا شوینده‌ها تماس پیدا كرد، می‌بایست سریعا این مواد را از سطح مروارید پاك نمود. همچنین مروارید حاوی ۲ تا ۴ درصد آب و یك ماده ‌چسباننده آلی به نام كونكیولین Conchiolin می‌باشد، بنابراین اگر بصورت صحیح نگهداری نشود، آب خود را از دست داده و ترك‌می‌خورد، بعنوان مثال نباید مروارید را برای مدت زمان طولانی در كیسه‌های پلاستیكی كه درب آنها محكم بسته شده یا گاو‌صندوق‌های ضد‌آب و آتش و یا در معرض نور مستقیم خورشید نگهداری كرد. در ضمن نباید آنها را در پارچه‌های پشمی پیچید زیرا گرمای ایجاد شده باعث تبخیر آب درون مروارید شده و رنگ آنرا قهوه‌ای می‌كند.

كرمهای دست و بدن، عطرها و یا اسپری‌های مو كه حاوی الكل و اسید مضر هستند می‌توانند موجب از بین رفتن یكپارچگی سطح مروارید گردند. بنابراین بهتر است پس از آرایش و استفاده از اینگونه مواد، زیور‌آلات دارای مروارید، استفاده شوند. چربی بدن و عرق نیز تا حدی اسیدی بوده و از درخشش و تلالو مروارید می‌كاهند. بهمین دلیل توصیه می‌گردد هنگام ورزش و یا فعالیت شدید بدنی، زیور‌آلات دارای مروارید مورد استفاده قرار نگیرند و در ضمن بهتر است اینگونه جواهر‌آلات همیشه روی لباس آویخته شوند تا از تماس مستقیم آنها با پوست بدن جلوگیری گردد. در صورتیكه مواد آرایشی و یا عطر برروی مروارید باقیمانده باشند، می‌توان از یك محلول رقیق و ملایم آب و صابون مایع، جهت تمیز كردن آن سود برد. هرگز نباید گردنبند مروارید را داخل آب فرو برد و یا هنگام شنا كردن و حمام آنرا آویخت ، زیرا ممكن‌است آب سبب كاهش مقاومت نخ‌ابریشمی بین دانه‌های مروارید و پارگی آن گردد.

هنگام آشپزی نباید زیور‌آلات مرواریدی را استفاده كرد. پس از شستشو می‌توان مروارید‌ها را روی یك حوله پهن كرد تا خشك شود، به منظور پیشگیری از كشیده شدن ریسمان ابریشمی، هیچگاه نباید، رشته‌های مرطوب مروارید را استفاده كرد و یا جهت خشك كردن آنها را از جایی آویزان كرد. بهتر است مروارید‌ها را در یك كیف پارچه‌ای نرم، جعبه‌ای با پوشش مخمل و یا كیسه‌ای از جنس ساتن قرار داد تا از تماس مروارید با اشیاء و جواهرات دیگر جلوگیری شود. مروارید‌ها بهتر است در صندوقهای جواهری كه دارای اتاقكهای مجزا می‌باشند،‌نگهداری شوند تا در تماس با جواهرات دیگر خراشیده نشود، زیرا درجه سختی مروارید ۵/۴-۵/۲ بوده و نسبت به بسیاری از سنگ‌های قیمتی،سختی كمی دارد. مثلا درجه سختی الماس در مقیاس موس ۱۰ در نظر گرفته می‌شود. هرگز نباید مروارید را روی لباسهایی كه پارچه آنها زبر و خشن است نظیر پارچه‌های پشمی آویخت. در صورتی كه سطح مروارید خراشیده شده باشد می‌توان پارچه نرمی را با یك قطره روغن زیتون آغشته نمود و به آرامی روی سطح مروارید كشید.

برای تمیز‌كردن مروارید هیچگاه نباید از مواد یا پودرهای تمیز‌كننده ساینده، پاك كننده های حاوی آمونیوم، جوش‌شیرین و یا وسایلی مانند مسواك، اسكاچ و یا دیگر وسایلی كه می‌توانند موجب خراشیدگی سطح مروارید شوند، استفاده كرد. برای انجام این عمل می‌توان، از یك پارچه نرم بدون پرز ، استفاده كرد. این پارچه را می‌توان بصورت مرطوب و یا خشك بكار برد، در صورت استفاده از پارچه مرطوب، پس از پاك كردن، باید مرواریدها را در معرض هوا خشك نمود.

▪ پاك كردن مروارید‌های سیاه

پس از هر بار استفاده باید این مروارید‌ها را آبكشی و خشك كرد،‌همچنین می‌توان با یك پارچه نرم كه یك قطره روغن زیتون به آن زده شده، مروارید‌ها را پولیش كرد، تا هم درخشش و براقی مروارید حفظ شود و هم آب خود را از دست ندهد.در صورتیكه مروارید‌ها دائما مورد استفاده قرار می‌گیرند، دست كم بایستی سالی یكبار مجددا به نخ كشیده شوند تا از پارگی نخ آنها جلوگیری شود. كارشناسان برای انجام این كار،‌نخ ابریشمی را پیشنهاد می‌كنند، با این وجود استفاده از نخ نایلونی نیز مطلوب می‌باشد. باید در هنگام به نخ كشیدن مروارید‌ها، پس از هر دانه مروارید، گره‌ای در نخ ایجاد كرد، وجود این گره‌ها در صورت پاره‌شدن ریسمان، از گم‌شدن دانه‌های مروارید جلوگیری می‌كند و در ضمن باعث كاهش سائیده شدن دانه‌های مروارید به یكدیگر می‌شود.