شاید شما هم اسم اسپینل را شنیده باشید، یا اگر بخواهیم بهتر بگوییم لعل، سنگی قیمتی که بسیار شبیه یاقوت سرخ و کبود می باشد و گاها آن را به اشتباه یاقوت می پندارند. این سنگ برخلاف یاقوت بسیار سست تر است و ارزش بالایی همانند یاقوت ندارد. در لغت نامه دهخدا این سنگ اینگونه معرفی شده است :
سنگی ظریف با سرخی درخشنده و از یاقوت سست‌تر است. رنگارنگ است سرخ و زرد و بیشتر سبز و بنفش و بهترینش سرخ بدخشانی است. در روزگار پیشین لعل نبوده است و بدین سبب در کتب ذکرش کمتر آمده‌است و پس از آن در کوه بدخشان پیدا شد. در سر راه آذربایجان نیز معدن است اما لعل آن نارسیده است و تیره رنگ و با کبودی زند، از این‌رو قیمتی ندارد.
اسپینل سنگی معدنی است که بالغ بر هزاران سال با یاقوت سرخ و یاقوت کبود اشتباه گرفته می شد. تعدادی از تماشایی ترین اسپینل هایی که تاکنون کشف شده اند بر روی تاج های جواهرنشان و سایر جواهرات پر اهمیت با فرض اینکه یاقوت سرخ یا یاقوت کبود هستند، استفاده شده است.
اسپینل در همان رنگ های قرمز روشن و آبی همانند یاقوت سرخ و یاقوت کبود، دیده می شود. شکل اسپینل همان ترکیب سنگی است در همان شرایط زمین شناسی و در همان نوع شن و ماسه یافت می گردد. این تعجب آور نیست که معامله گران قدیم سنگ های قیمتی گمان می کردند این اسپینل های رنگی، یاقوت سرخ و یا یاقوت کبود هستند.
دلایل ایجاد ابهام
۲ هزار سال پیش، تاجران سنگ های قیمتی نمی دانستند که اسپینل و کروندوم ( سنگ معدن یاقوت سرخ و کبود) ترکیب شیمیایی و ساختار کریستالی متفاوتی دارند. در واقع، تاجران سنگ های قیمتی گمان می کردند هر سنگ قرمز روشن یاقوت سرخ و هر سنگی که آبی پررنگ باشد یاقوت کبود است. در نتیجه، بسیاری از اسپینل ها امروزه در مجموعه جواهرات خاص و مهم تحت عنوانی اشتباه به نام یاقوت استفاده گشته اند.
یاقوت سیاه پرنسس
مشهورترین مثال اشتباه جایگزین شدن یاقوت توسط اسپینل، سنگ ۱۷۰ قیراطی قرمز روشن به نام “یاقوت سیاه پرنسس” است. اولین صاحب شناخته شده این سنگ زیبا ابوسعید نام داشت، شاهزاده آفریقایی تبار گراناد در قرن چهاردهم. این سنگ بین افراد زیادی دست به دست گشت و در نهایت به تاج سلطنتی دربار انگستان رسید. سپس بلافاصله بالای سنگ معروف الماس کولینان قرار گرفت.
یاقوت تیمور
یاقوت تیمور، اسپینل قرمز روشن با قیراط ۳۵۲٫۵ می باشد که در حال حاضر در گردنبند مجموعه ی سلطنتی است که در سال ۱۸۵۳ برای ملکه ویکتوریا ساخته شد. این سنگ در افغانستان پیدا شده و تحت عنوان اسم و تاریخ مالکانش در سال ۱۶۱۲ نامگذاری شده است. این گوهر بخشی از گروه اسپینل هایی از گنجینه ی لاهور است که توسط کمپانی هند شرقی به ملکه ویکتوریا تقدیم شد.
این سنگ قیمتی در فارسی لعل نامیده می‌شود
– فرمول : MgAL2O4
– رنگ : سرخ، صورتی، زرد، قهوه‌ای، آبی، سبز، سیاه و ……….
– میزان شفافیت : شفاف تا نیمه شفاف
– سختی : ۸
به نظر می‌رسد این کانی در قرن دوه هجری در ایران کشف شده باشد. ابوریحان بیرونی وزن مخصوص اسپینل را ۳/۸۵ تعیین نمود که بسیار نزدیک به استانداردهای امروزی است. (۳/۵۸-۳/۶۱)
نام آن احتمالاً از واژه سانکسیریتی به معنی سرخ که در فارسی هم به همان معنی بکار می‌رود گرفته شده است.
